پسماند صنعتی چیست؟ + راهکار‌های مدیریت آن

مفهوم پسماند صنعتی

پسماند صنعتی چیست؟ پسماند صنعتی (یا زباله‌ی صنعتی) عبارت است از تمامی مواد خطرناک، یا ناخواسته‌ای که در فرآیند‌های صنعتی تولید می‌شوند. انواع پسماندهای صنعتی شامل: «پسماند‌های صنعتی جامد»، «پسماند‌های صنعتی سمی»، «پسماند‌های صنعتی شیمیایی» و «پسماند‌های صنعتی مایع» هستند. در میان ِاین چهار گروه مختلف، برنده‌ی رقابت پسماند صنعتی جامد است، زیرا بیشترین حجم از زباله‌های صنعتی جهان متعلق به این گروه می‌باشد.

 

 

در حال حاضر 75 درصد از انواع پسماندهای صنعتی قابل بازیافت هستند. فقط 30 درصد از این زباله‌ها در کل جهان، بازیافت می‌شوند. مسئولان بسیاری از کشور‌های مختلف اظهار می‌کنند که مشکل اصلی، «هزینه‌ی بازیافت» و «کنترل پسماند‌ها» است که آن را به پروسه‌ای بسیار چالش برانگیز تبدیل می‌کند. البته راهکارهای مناسبی برای بازیافت و کنترل این نوع زباله‌ها با اتکا به روش‌های مدرن و تکنولوژی، ارائه شده است. استفاده از این راهکار‌ها می‌تواند به صنایع و دولت‌ها کمک کند تا بازیافت و دفع زباله‌ها را با هزینه کمتر و سهولت بیشتر انجام دهند.

 

منابع تولید پسماند صنعتی

کارخانه‌های تولید مواد شیمیایی

این گروه از تولید کنندگان، از مواد خام و معدنی برای تولید محصولات شیمیایی استفاده می‌کنند. از جمله‌ی این محصولات می‌توان به کودها، پلی استرها، پارچه‌های مصنوعی و مواد شوینده اشاره کرد. پسماند‌های صنعتی که توسط این کارخانه‌ها تولید می‌شوند، شامل موارد زیر هستند.

• فاضلاب‌هایی که حاوی ترکیبات ارگانیک هستند.
• زباله‌های واکنش گرا.

 

صنعت چاپ

در صنعت چاپ با مجلات، روزنامه‌ها، کتاب‌ها و غیره سروکار داریم. نقش صنعت چاپ در تولید پسماند صنعتی چیست؟ این صنعت امروزه به سمت تولید محصولات پایدارتر و سازگار با محیط زیست حرکت کرده است. در عین حال، صنعت چاپ هنوز هم زباله‌های جامد تولید می‌کند. از جمله زباله‌های رایجِ صنعت چاپ می‌توان به موارد زیر اشاره نمود.

• زباله‌های حاوی فلزات سنگین.
• جوهرهای ضایعاتی.
• حلّال‌ها.

 

صنعت نفت

در صنعت نفت، منظور از پسماند صنعتی چیست؟ کلِ فرآیند ِاستخراج، پالایش و حمل و نقل ِنفت، زباله تولید می‌کند. جدا از تاثیر این صنعت روی آب و هوا و تغییرات آن، نمی‌توان از فاضلاب‌های صنعتی حاوی هیدروکربن‌ها مانند بنزن و تولوئن چشم پوشی کرد. این دو ماده بسیار سمی هستند. از پسماند‌های صنعتی غیرخطرناک صنعت نفت می‌توان به فاضلاب‌های حاوی مقدار زیاد سدیم، منیزیم و آهن اشاره کرد.

صنعت ساخت فلزات

نقش صنعت ساخت فلزات در تولید پسماند صنعتی چیست؟ در این حوزه عملیات معدنی به منظور دستیابی به فلزات خام انجام می‌شود. در پالایشگاه‌ها محصولات تجاری فلزی تولید می‌شوند. در هریک از این فرآیندها، زباله‌های صنعتی بسیار خطرناکی تولید می‌شوند. در تولید آهن و فولاد با مواد سمی همچون نفتالین، فنل‌های مختلف و سیانید روبرو هستیم. همچنین در فرآیند «پرداخت فلز» یا Metal finishing فاضلاب‌هایی تولید می‌شوند که حاوی مقدار زیادی هیدروکسیدهای فلزی هستند. این مواد منجر به آلودگی آب رودخانه‌ها شده و نتایج مخربی به بار می‌آورند.

صنعت تولید محصولات چرمی

در فرآیند تولید چرم از مواد شیمیایی صنعتی بسیار سمی استفاده می‌شود. در نتیجه، فاضلاب‌های سمی که پتانسیل آلوده کردنِ آب را دارند به وجود می‌آیند. رایج‌ترین پسماند‌های صنعتی در این حوزه شامل موارد زیر هستند.

• فاضلاب‌های حاوی کروم (یک فلز سنگین سرطان زا).
• ضایعات جامد چرم طبیعی به صورت دباغی شده و دباغی نشده.
• گازهای سمی شامل ترکیبات آلی فرار، سولفیدها و آمونیاک.

 

 

انواع پسماند صنعتی

• پسماند صنعتی جامد: این پسماند‌ها انواع مختلفی دارند که رایج‌ترین آنها شامل: چوب، مقوا، کاغذ، مواد معدنی مانند ضایعات فلزی، پلاستیک و زباله‌های ساختمانی هستند.
• پسماند صنعتی سمی: فکر می‌کنید معیارهای لازم برای تعیین خطرناک بودن پسماند صنعتی چیست؟ باید از چهار معیار طبق قوانین EPA (سازمان حفاظت از محیط زیست) استفاده کرد که عبارتند از: 1) اشتعال پذیری پسماند، 2) احتمال خورندگی یا زنگ زدگی پسماند، 3) واکنش پذیری پسماند، 4) میزان خطرناک بودن پسماند (میزان آسیب زدن به طبیعت). مواد سمی که غالبا در پساب‌های صنعتی وجود دارند، می‌توانند به راحتی وارد آب آشامیدنی و یا زنجیره غذایی شوند.
• پسماند‌های صنعتی شیمیایی: این نوع از پسماند‌ها به صورت جامد، مایع و گاز تولید می‌شوند. از جمله آنها می‌توان به رنگ و لعاب به جا مانده از صنایع سرامیک، نساجی و حلّال‌های آلی از زباله‌های آزمایشگاهی اشاره کرد.
• پسماند‌های صنعتی مایع: این پسماند‌ها عمدتا حاوی مواد سمی هستند و می‌توانند به خاک نفوذ کنند.

 

اثرات زیست محیطی پسماند صنعتی

• زباله‌های صنعتی مایع که به دریاها و رودخانه‌ها ریخته می‌شوند، برای اکوسیستم‌های دریایی بسیار خطرناک هستند.
• برخی صنایع گاز‌های مضر متعددی مانند دی اکسید کربن، اکسید‌های نیتروژن، دی اکسید گوگرد و … منتشر می‌کنند که موجب آلودگی هوا می‌شوند.
• فاضلاب‌های صنعتی حاوی نیترات و فسفات هستند. این ترکیبات غالبا باعث اوتریفیکیشن (مردابی شدنِ آب دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و دریاها) می‌شوند.
• کارخانه‌ها از آب فراوان برای فرآیند‌های صنعتی استفاده می‌کنند که موجب تهی‌تر شدن ذخایر آب طبیعی در سراسر جهان می‌شوند.
• زباله‌های صنعتی باعث گرم‌تر شدن کره زمین می‌شوند.
• موجب ازبین رفتنِ باکتری‌های مفید و سایر میکروارگانسیم‌های موجود در خاک می‌شوند.
• عامل انقراض بسیاری از گونه‌های جانوری هستند و زیستگاه طبیعی حیوانات را از بین می‌برند.

 

 

راه‌های مدیریت پسماند صنعتی

فایده به کارگیری روش‌های گوناگون برای مدیریت پسماند صنعتی چیست؟ مدیریت پسماند صنعتی برای اقتصاد صنعتی کشورها مفید است. روش‌های مدیریت پسماند صنعتی، باید با هدف کاهش، استفاده مجدد و بازیافت مواد زائد انجام شوند. از جمله موثرترین راه‌های مدیریت زباله‌های صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

• تفکیک
• بازیافت
• کمپوست کردن
• سوزاندن زباله‌ها
• دفن زباله‌ها
• کاهش سایز زباله‌ها

 

تکنولوژی‌های دفع پسماند صنعتی

شاید برایتان سوال باشد که منظور از «تکنولوژی برای مدیریت پسماند صنعتی چیست؟» استفاده از تکنولوژی به مدیران و مسئولان اطمینان می‌دهد که فرآیند‌های مدیریت پسماند‌های صنعتی کاملا ایمن، پاک و با کمترین هزینه ممکن، انجام می‌شوند. تکنولوژی در طی رسیدن به بلوغ و رشد خود، همیشه راه‌های مختلفی برای مدیریت و بازیافت پسماند‌های صنعتی ارائه کرده است. موثرترین راه ِموجود در حال حاضر داشتن یک سیستم یکپارچه شامل فناوری پیشرفته و تشکیلِ صنعت مدیریت زباله است.

استفاده از زباله صنعتی برای تولید انرژی

یکی از رایج‌ترین مثال‌ها در این زمینه استفاده از زباله برای تولید برق است. تجزیه کننده‌ها از بیوگاز‌های زباله‌ها (biogas) بهره گرفته، و آنها را به انرژی قابل استفاده تبدیل می‌کنند. همچنین می‌توان زباله‌های صنعتی را برای استفاده‌ی مجدد به مواد شیمیایی تبدیل کرد.

 

 

نرم افزار‌های مدیریت پسماند صنعتی

بسیاری از شرکت‌های خارجی جهت مدیریت پسماندهای صنعتی و دفع آنها از نرم افزار‌های سرویس دهنده استفاده می‌کنند. این نرم افزار‌ها مسئولند تا راه‌حل‌های بهینه را برای مقابله با چالش‌های پیش‌رو و کنترل ِزباله‌های صنعتی ارائه دهند. چرا استفاده از نرم افزار مدیریت پسماند صنعتی برای کارخانه‌ها و مدیران شرکت‌های وابسته باید در اولویت قرار بگیرد؟ به چند دلیل واضح که برای شرکت‌های خارجی تا‌کنون بسیار سود داشته است.

1. کنترل هزینه: نرم افزار مدیریت پسماندهای صنعتی و دفع آنها به شناسایی و انتخاب مقرون به صرفه‌ترین روش برای حمل و نقل، جمع آوری، تصفیه، و … زباله‌ها کمک می‌کند. سپس می‌تواند صورت حساب نهایی (که برآوردی از هزینه‌ی دفع زباله‌های صنعتی می‌باشد) را به مدیران ارائه کند.
2. انطباق با مقررات: این نرم افزار‌ها از استاندارد‌های بهداشت جهانی پیروی می‌کنند و مقررات ضروری را برای اجرای فرآیند‌های مدیریت پسماندهای صنعتی و دفع آنها اجرا می‌کنند.
3. قابل استفاده برای هر نوع کاربر: مدیریت و استفاده از این نرم افزار‌ها برای همگان آسان است.
4. برنامه ریزی: این نرم افزار‌ها برای مدیریت دفع انواع پسماندهای صنعتی، برنامه ریزی می‌کنند و اعلان‌هایی را نمایش می‌دهند که به مدیران کمک می‌کند برای اولویت بندی و کنترل زباله‌ها بهتر تصمیم گیری نمایند.

دفع زباله‌های صنعتی به واسطه‌ی اینترنت اشیا (IoT)

یکی از بهترین نمونه‌ها برای مدیریت دفع انواع پسماندهای صنعتی، بهره گیری از روش اینترنت اشیا است. اهرم اینترنت اشیاء و فناوری محاسبات ابری، دارای حسگرهایی است که یک شرکت مدیریت زباله یا یک کارخانه تولید کننده‌ی زباله صنعتی را قادر می‌سازد تا بتوانند مسیرهای حمل و نقل زباله را بسیار سریعتر و دقیق‌تر انتخاب کنند. اینترنت اشیا کمک می‌کند تا مسئولان بتوانند با کاهش پیکاپ‌های غیرضروری، در هزینه و زمان صرفه جویی کنند.

 

 

استفاده از فناوری‌های پاک در مدیریت پسماند صنعتی

استفاده از فناوری‌های پاک برای مدیریت انواع پسماند‌های صنعتی شامل فرآیند‌ها، شیوه‌ها، مواد یا انرژی‌های پاک است که در آنها تولید آلاینده‌ها به حداقل می‌رسند. به این واسطه، خطری برای محیط زیست و سلامت انسان‌ها به وجود نمی‌آید. به موجب این قانون روش‌های مدیریت انواع پسماند‌های صنعتی شامل «کاهش تولید زباله‌های صنعتی»، «بازیافت و سپس سوزاندن زباله‌ها جهت تولید انرژی»، «تصفیه و رها کردن زباله‌های شیمیایی در مناطق از پیش تعیین شده برای دفع زباله» هستند. برای درک بهتر به تصویر زیر توجه نمایید.

 

 

مزایا و معایب روش‌های مختلف دفع پسماند صنعتی

مزایا

1. طبق آمار، صنعت مدیریت پسماند بسیار سودآور است.
2. کمترین آلودگی به محیط زیست وارد شده و بیماری‌های جدید برای حیوانات و انسان‌ها به وجود نخواهد آمد.
3. در مرحله بازیافت یا استفاده مجدد از زباله‌های صنعتی می‌توانیم انرژی طبیعی را پایدار نگه داریم. به عنوان مثال مجبور نیستیم درختان بیشتری را برای تولید کاغذ قطع کرده یا از منابع تجدید ناپذیر برای تولید انرژی استفاده کنیم.
4. اغلب مردم دوست دارند بدانند مهم‌ترین مزیت مدیریت پسماند صنعتی چیست؟ گاز‌های گلخانه‌ای همچون متان، مونوکسید کربن در صورت مدیریت مناسب دفع پسماند‌های صنعتی، کاهش می‌یابند.

معایب

1. پروسه مدیریت پسماندهای صنعتی و دفع آنها همیشه مقرون به صرفه نیست.
2. محصولات بازیافتی که از پسماند‌های صنعتی به دست می‌آیند، طول عمر و کیفیت پایینی دارند.
3. کارخانه‌ها و مناطق مدیریت پسماندهای صنعتی و دفع آنها، (مثلا محل دفن زباله‌ها یا واحد‌های بازیافت) به شدت خطرناکند. آنها مستعد رشد قارچ‌ها و باکتری‌ها هستند و منجر به شکل گیری بیماری‌های جدید می‌شوند.

 

نقش دولت و بخش خصوصی در مدیریت پسماند صنعتی

دولت، وزارت بهداشت و بخش خصوصی در تعیین مقررات اجباری و مسئولیت‌های زیر نقش بسزایی دارند.

• تدوین استراتژی ملی مدیریت انواع پسماندهای صنعتی.
• تعیین هنجارها و استاندارد‌های ملی.
• ایجاد و نگهداری اراضی آلوده (محل‌های دفن یا مدیریت پسماند‌های صنعتی).
• تهیه و اجرای طرح ملی مدیریت یکپارچه پسماند‌های صنعتی.

 

 

استفاده از بازیافت در مدیریت پسماند صنعتی

بازیافت انواع پسماند‌های صنعتی، اولویت دوم در سلسله مراتب مدیریت زباله‌های صنعتی است که کمی بالاتر به آن اشاره کردیم. در این پروسه، برای اقلام بازیافتی جایگزین‌های مناسب تعیین می‌شود. سپس فرآیند بهینه سازی مواد خام صورت می‌گیرد. 5 روش بازیافت این زباله‌ها عبارتند از:

1. تجزیه زباله‌های صنعتی زیست تخریب پذیر، برای استفاده مجدد در تولید انرژی در برخی کسب و کارها.
2. تبدیل زباله‌های غیر خطرناک (مانند فیلتر‌های روغن یا ترانسفورماتورهای صنعتی) به مواد جدید.
3. تخلیه‌ی انرژی درون زباله‌ها به واسطه‌ی انجام ِعملیات حرارتی.
4. تقطیر برخی زباله‌ها مانند دماسنج‌های قدیمی، حلال‌ها و غیره.
5. تبادل زباله‌ها بین کسب و کارهای مختلف (پسماند‌هایی که ممکن است برای یک کارخانه جزء ضایعات به حساب آیند، برای سایر کسب و کارها ارزشمند هستند.) از جمله‌ی آنها می‌توان به زباله‌های جامد اشاره کرد.

همچنین مطالعه شود: ایمنی صنعتی چیست؟

 

معرفی برخی از موفق‌ترین پروژه‌های مدیریت پسماند صنعتی در جهان

• پروژه مدیریت پسماندهای صنعتی و پاکسازی کشور مونته‌نگرو: این پروژه با هدف کاهش آلودگی منابع طبیعی انجام شد. با تعیین بودجه کافی (80 میلیون دلار)، کارِ ساخت و اصلاح مناطق دفع و بازیافت زباله‌های صنعتی در این کشور انجام شد. برخی از اقدامات انجام شده در این پروژه شاملِ کپسوله سازی زباله‌ها، گسترش دادنِ پوشش گیاهی در مناطق دفع یا بازیافت زباله‌ها، زهکشی و اجرایی کردنِ پروژه‌های مدیریت آب‌های زیرزمینی، حذف (یا صادرات) پسماند‌های خطرناک و غیر خطرناک بوده است.
• پروژه مدیریت پسماند‌های صنعتی در ژاپن: دولت کشور ژاپن با به کارگیری ابزارهای نظارتی، ابزارهای داوطلبانه، ابزارهای اقتصادی و ابزار‌های مبتنی بر اطلاعات در اواخر قرن بیستم تا به امروز، توانسته است از پس حل مسائل پیچیده مربوط به زباله‌های صنعتی خود برآید. در طی این پروژه هر واحد، کارخانه یا کسب و کاری که زباله‌های صنعتی تولید می‌کند مجبور است علاوه بر تحویل زباله‌ها به مراکز خدمات مدیریت پسماند، هزینه دفع یا بازیافت آنها را هم پرداخت کند. بازنگری‌های فراوان در این پروژه در طی سال‌های متمادی، باعث شد تا سیاست سختگیرانه‌تری برای پیشگیری از تولید زباله‌های صنعتی در ژاپن ایجاد شود.
• پروژه کنترل زباله‌های صنعتی و خانگی در سوئد: این کشور با افزایش آگاهی شهروندان خود نسبت به کاهش تولید زباله، در زمینه‌ی بازیافت و تبدیل آنها به انرژی به الگوی سایر کشور‌ها تبدیل شده است. دولت کشور سوئد به «فرهنگ حفاظت از محیط زیست» اهمیت می‌دهد. در سوئد از تبدیل پسماند‌های صنعتی و غیر صنعتی به انرژی، برق 250 هزار خانوار تامین می‌شود!

 

 

جمع بندی نهایی

راهکار مدیریتی برتر برای پسماند صنعتی چیست؟ ما نمی‌توانیم کارخانه‌ها و ارگان‌های مختلف را برای حفظ محیط زیست و به صفر رساندن ِتولید ِانواع پسماندهای صنعتی، تعطیل کنیم. در حال حاضر، دفع بی‌خطر و کنترل ِتولید این زباله‌ها مهم‌ترین و بهترین راهکار به حساب می‌آید. هر واحد صنعتی باید ایدئولوژی و استراتژی‌های مدیریت پسماند را جدی بگیرد. 4 مرحله برای ساخت یک استراتژی بهینه جهت کاهش و کنترل زباله‌های صنعتی وجود دارد که می‌توان برای شروع، به سراغ آن‌ها رفت.

1. ایجاد یک تیم متخصص برای ارائه راهکار و ایده‌های مدیریت و دفع انواع پسماندهای صنعتی.
2. بازنگری در بسته بندی و روند تولید محصولات.
3. کاهش استفاده از رنگ‌های صنعتی.
4. کمپوست و جداسازی زباله‌های صنعتی.