ایمنی و بهداشت محیط کار چیست؟
هر کارگر و کارفرمایی بدون شک با این موضوع که ایمنی و بهداشت محیط کار چیست مواجه شده است. باید گفت ایمنی و بهداشت محیط کار به مجموعه‌ای از اقدامات و استراتژی‌هایی گفته می‌شود که برای حفظ سلامت و ایمنی شغلی کارکنان در محیط کار، در نظر گرفته شده است.
به‌طور دقیق‌تر، در پاسخ به سوال ایمنی و بهداشت محیط کار چیست باید گفت این موضوع شامل بررسی و ارزیابی خطرات بالقوه موجود در محیط کار، پیشگیری از حوادث و بروز بیماری‌های واگیر، آموزش و آگاهی دادن به کارکنان در خصوص رعایت مسائل بهداشتی و ایمنی، استفاده از تجهیزات و ابزارهای ایمنی و نظارت و کنترل بر عوامل مخرب محیطی می‌شود. در واقع هدف اصلی قوانین ایمنی و بهداشت محیط کار، ایجاد یک محیط کاری سالم و ایمن برای کارکنان است.
در بسیاری از کشورها قوانین ایمنی و بهداشت محیط کار به‌منظور حفظ سلامت و ایمنی کارکنان در محیط کار، ایجاد شده است. این قوانین شامل اصول و مقرراتی است که باید در مورد سلامت و ایمنی شغلی کارکنان، تجهیزات ایمنی، آموزش و آگاهی دادن و مسئولیت‌های کارفرما و کارگران رعایت شود. ناگفته پیداست که رعایت قوانین و مقررات ایمنی و اصول بهداشت محیط کار، به حفظ سلامت و ایمنی کارکنان کمک شایانی می‌کند.
ایمنی یعنی آزادی از خطر و آسیب در همه‌ی زمینه‌های زندگی، شامل سلامت جسمی، روانی و اجتماعی افراد در مکان‌های مختلف. هدف ایمنی، کاهش صدمات، بهبود سلامت، افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و ایجاد محیطی پایدار است.
شناخت مخاطرات شغلی
شناخت مخاطرات شغلی یکی از مسئولیت‌های اصلی کارفرما و همچنین مهمترین قسمت ایمنی و اصول بهداشت محیط کار است. با شناخت مخاطرات شغلی، می‌توانید برنامه‌های مناسبی برای کاهش خطرات و پیشگیری از حوادث در محیط کار طراحی کنید.
بسته به محیط شغلی، مخاطرات شغلی متفاوت است. به‌طور مثال مخاطرات شغلی در یک فضای کارگاهی تفاوت زیادی با مخاطرات شغلی در یک بیمارستان دارد. با این حال کارفرمایان می‌توانند برای شناخت مخاطرات شغلی مرتبط با محیط کاری خود از روش یکسانی استفاده کنند.
در ادامه به معرفی این روش‌ها خواهیم پرداخت.
بررسی تاریخچه حوادث
کارفرما با بررسی تاریخچه حوادث کاری در محیط شغلی مرتبط، می‌تواند مشکلات ایمنی و بهداشتی موجود را شناسایی کند.
بررسی موارد خاص
بررسی موارد خاصی مانند ابزارها، تجهیزات، مواد شیمیایی و … می‌تواند به کارفرما کمک کند تا به شناخت مخاطرات شغلی مربوط به موارد خاص دست پیدا کند.
مصاحبه با کارکنان
مصاحبه با کارکنان یکی دیگر از راه‌هایی است که می‌تواند به شناسایی نقاط ضعف و مشکلات ایمنی و بهداشتی در محیط کار کمک کند.
آنالیز محیط کار
بررسی و آنالیز محیط کار یکی از روش‌های موثر در شناخت مخاطرات شغلی به‌شمار می‌رود. به‌طور مثال، شناخت مناطق خطرناک در کارخانه، محل قرارگیری تجهیزات و خطوط برقی و یا مواد شیمیایی می‌تواند به کارفرما کمک کند تا خطرات مربوطه را شناسایی کرده و با پیشگیری از حوادث کاری سلامت و ایمنی شغلی کارکنان را تضمین کند.
رعایت اصولی ایمنی در محیط کار
رعایت اصولی ایمنی در محیط کار بسیار حائز اهمیت است. این موضوع می‌تواند به حفاظت از سلامت و ایمنی کارکنان، جلوگیری از وقوع حوادث و صدمات، همچنین بهبود بهره‌وری کارکنان کمک کند. گذشته از این موارد ایمنی در محیط کار منجر به حفاظت از تجهیزات و دارایی‌های کارفرما نیز می‌شود. در واقع می‌توان گفت، رعایت اصولی ایمنی در محیط کار می‌تواند هم به نفع کارکنان و هم به نفع کارفرما باشد.
رعایت اصولی ایمنی در محیط کار باید به صورت سیستماتیک و مداوم انجام شود تا بتواند به سلامت و ایمنی شغلی کارکنان و کاهش خطرات مرتبط کمک کند. از طرفی کارکنان نیز باید با رعایت اصولی ایمنی در محیط کار بخشی از مسئولیت‌های ایمنی را به عهده بگیرند.
به‌طور مثال کارکنان باید در محیط کارگاهی از تجهیزات ایمنی مانند کلاه، عینک، دستکش و کفش ایمنی استفاده کنند. همچنین باید از تجهیزات ایمنی استاندارد استفاده کرده و در صورت مواجهه با تجهیزات آسیب‌دیده یا نامناسب حتما نسبت به تعویض آن اقدام کنند.
تاثیر محیط کار بر سلامت جسمی و روانی کارکنان
سلامت جسمی و روانی یک فرد به‌طور قابل توجهی تحت‌تاثیر محیط کاری او است. محیط کار نامناسب می‌تواند بر سلامت جسمی کارکنان تأثیرات منفی داشته باشد. به‌عنوان مثال، ممکن است یک محیط کاری باعث ایجاد صدمات جسمی مانند آسیب به پوست، بیماری‌های تنفسی، بروز بیماری‌های قلبی و صدمات فیزیکی شود. همچنین محیط کار می‌تواند بر سلامت روانی کارکنان نیز تأثیرات منفی بگذارد.
به‌عنوان مثال، فشار کاری، نامناسب بودن شرایط کاری، عدم رضایت از شغل و یا اختلافات بین همکاران از مواردی هستند که بر سلامت روانی کارکنان تأثیرات منفی دارند. این تاثیرات منفی باعث افزایش استرس، اضطراب، افسردگی، خستگی، خشم و یا بی‌انگیزگی کارکنان می‌شود. برای کاستن از صدمات جسمی و روانی محیط کار باید محیط کاری به‌طوری طراحی شود که کارکنان را از اینگونه آسیب‌ها مصون دارد.
به‌طور مثال، باید تجهیزات ایمن، نور مناسب، شرایط صوتی مطلوب و سایر امکانات به‌کار گرفته شود تا شرایط انسانی استاندارد و ارتباطات صحیح بین همکاران به وجود بیاید.
بررسی تاثیر ساعات کاری بر سلامت کارکنان
ساعات کاری طولانی تحت عنوان اضافه‌کاری تعریف می‌شود. مشاغل زیادی وجود دارند که کارگران خود را ملزم به اضافه کاری می‌کنند، بنابراین ساعات کاری طولانی در سراسر جهان رایج است.
ساعات کار طولانی و نامنظم نه تنها افراد را از زمان استراحت محروم می‌کند، بلکه به سلامت جسمی و روانی آنها نیز آسیب جدی وارد می‌کند. ساعات کار طولانی تأثیرات منفی بر سلامت جسمی کارکنان می‌گذارد از جمله فشارخون بالا و بیماری‌های قلبی و عروقی. علاوه بر این، ساعات کار طولانی بر سلامت روانی هم تأثیر منفی دارد؛ مانند فرسودگی شغلی، استرس شغلی، افسردگی و … .
در ادامه به معرفی سایر تاثیرات مخرب ساعات کاری طولانی و نامنظم بر سلامت جسمی و روانی کارکنان اشاره می شود.
خستگی و کم خوابی
کارکنانی که ساعات کاری طولانی دارند، ممکن است احساس خستگی و کم‌خوابی کرده و به‌طبع آن دچار کاهش تمرکز شوند. این موضوع کاهش کارایی و بازده فرد و افزایش خطر وقوع حوادث کاری را به دنبال دارد.
اختلالات مربوط به خانواده و زندگی شخصی
ساعات کاری نامنظم و طولانی ممکن است باعث اختلال در زندگی شخصی و خانوادگی کارکنان شود. به‌عنوان مثال، کارکنانی که برای مدت طولانی دور از خانواده و دوستانشان کار می‌کنند، ممکن است با مشکلاتی در زندگی زناشویی و اجتماعی روبه‌رو شوند.
نقش تعطیلات و استراحت در بهبود سلامت و ایمنی شغلی
تعطیلات و استراحت به‌عنوان یک قسمت اساسی از زندگی کاری افراد، باعث بهبود سلامت و ایمنی شغلی آنان می‌شود. کارکنانی که استراحت می‌کنند، کارمندان موفق‌تری هستند.
تعطیلات می‌تواند استرس را کاهش دهد، به جلوگیری از فرسودگی شغلی کمک کند و با صرف زمان بیشتر در کنار خانواده، باعث ایجاد تعادل بین کار و زندگی شود. همچنین استراحت مناسب و تعطیلات می‌تواند به کارکنان کمک کند تا دچار خستگی بیش از حد نشده و در نتیجه، درگیر حوادث شغلی نشوند.بنابراین به دلیل نقش بسیار مهم و اساسی تعطیلات و استراحت در بهبود سلامت و ایمنی شغلی کارکنان، تعیین زمان‌های مناسب برای استراحت و تعطیلات یکی از مسئولیت‌های بسیار مهم کارفرمایان و مدیران سازمان‌ها است.
راهکارهایی برای افزایش سلامت و ایمنی در محیط کار
سلامت و ایمنی بخش جدایی‌ناپذیر مدیریت محل کار است. به حداقل رساندن و پیشگیری از آسیب‌ها و بیماری‌های ناشی از کار فقط یک الزام قانونی نیست، بلکه برای ایجاد سلامت و ایمنی شغلی ضروری است.
اگرچه هر محل کاری قطعاً الزامات خاص خود را دارد، اما برخی از راهکارهای اساسی وجود دارد که همه کارفرمایان می‌توانند برای افزایش سلامت و ایمنی در محیط کار به‌کار بگیرند.
برخی از این راهکارها عبارتند از:
آموزش‌های ایمنی
ارائه آموزش‌های ایمنی به کارکنان سلامت و ایمنی شغلی را تضمین کرده و از بروز حوادث کاری جلوگیری می‌کند. این آموزش‌ها می‌توانند به موضوعاتی مانند استفاده از تجهیزات ایمنی، رعایت نحوه استفاده از مواد شیمیایی، حفظ ایمنی در حین کار و … بپردازند.
بهبود امنیت فیزیکی
در زمینه سلامت و ایمنی شغلی، می‌توان به بهبود امنیت فیزیکی اشاره کرد. به‌طور مثال برای رسیدن به این هدف باید از تهویه مناسب، نورپردازی مناسب، تجهیزات ایمنی و ابزارهای کاری مناسب استفاده کرد.
نظارت بر سلامت کارکنان
برای حفظ سلامت کارکنان، می‌توان از نظارت‌های منظم سلامت جسمی و روانی آنان استفاده کرد. به‌عنوان مثال، انجام آزمایش‌های منظم و بررسی وضعیت جسمانی کارکنان، می‌تواند به شناسایی مشکلات سلامتی در اسرع وقت کمک کند.
ترویج فعالیت‌های ورزشی
تشویق کارکنان به انجام فعالیت‌های ورزشی، می‌تواند به حفظ سلامت جسمی و روانی آنان کمک کند. برای تحقق این هدف می‌توان به ارائه تسهیلات ورزشی، برگزاری رقابت‌های ورزشی و تشویق به استفاده از ورزش‌هایی مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری در طول روز اشاره کرد.
ارائه خدمات روانشناختی
ارائه خدمات روانشناختی به کارکنان، می‌تواند به حفظ سلامت روانی آنان کمک کند. در این راستا می‌توان به ارائه خدمات مشاوره روانشناختی، برگزاری کارگاه‌های آموزشی در زمینه مدیریت استرس و افزایش رضایت شغلی اشاره کرد.
توجه به این موضوع حائز اهمیت است که مدیران و کارفرمایان برای افزایش سلامت و ایمنی شغلی کارکنان باید برنامه‌های مناسبی تدوین و اجرا کنند. همچنین برای اجرای موفق این برنامه‌ها، کارکنان نیز باید به‌طور فعال در فرایند اجرای آنها شرکت داشته باشند.
آموزش های لازم برای کارکنان جهت جلوگیری از مخاطرات شغلی
آموزش‌های موثر بر سلامت و ایمنی شغلی در محل کار، آگاهی کارکنان از خطرات احتمالی را افزایش می‌دهد و در نتیجه از حوادث، صدمات و بیماری‌ها جلوگیری می‌کند. صرف‌نظر از اندازه یک سازمان، سلامت و ایمنی شغلی باید در اولویت قرار بگیرد. کارکنان باید در همه زمینه‌های شغلی، از ایمن‌ترین تا خطرناک‌ترین فعالیت‌هایی که به‌عنوان بخشی از وظیفه خود انجام می‌دهند، آموزش ببینند.
برای جلوگیری از مخاطرات شغلی، کارکنان نیاز به آموزش‌های مرتبط با سلامت و ایمنی شغلی در محیط کار دارند. برخی از آموزش‌هایی که جهت جلوگیری از مخاطرات شغلی برای کارکنان لازم است، عبارتند از:
آموزش‌های ایمنی
این آموزش‌ها شامل موضوعاتی مانند استفاده از تجهیزات ایمنی، رعایت نحوه استفاده از مواد شیمیایی و حفظ ایمنی در محیط کار می‌شود. همچنین کارکنان باید نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی مانند کلاه، لباس‌های ایمنی، دستکش و کفش‌های ایمنی را بیاموزند.
آموزش‌های مرتبط با ماشین‌آلات و تجهیزات
این آموزش‌های سلامت و ایمنی شغلی مربوط به نحوه استفاده از ماشین‌آلات و تجهیزات مختلف و راهکارهایی برای جلوگیری از حوادث کاری مرتبط با ماشین‌آلات و تجهیزات است.
آموزش‌های پیشگیری از حریق
کارکنان باید بتوانند خطرات موجود در فضای کاری خود را شناسایی کرده و به مدیریت آنها کمک کنند. مثلا نحوه استفاده از ابزارهای کنترل حریق مانند کپسول آتش‌نشانی را یاد بگیرند.
آموزش‌های پیشگیری از بروز بیماری
رعایت بهداشت شخصی، نحوه استفاده از مواد شیمیایی و تمیز کردن محیط کار، راهکارهایی برای جلوگیری از انتقال بیماری‌های عفونی و … در دسته آموزش‌های پیشگیری از بروز بیماری قرار می‌گیرند.
آموزش‌های مرتبط با سلامت و ایمنی شغلی و جلوگیری از مخاطرات شغلی، باید به‌طور منظم برای همه کارکنان ارائه شوند. کارفرمایان و مدیران سازمان‌ها باید از طریق اهدای هدایا و امتیازات مختلف، کارکنان خود را در جهت فراگرفتن آموزش‌های سلامت و ایمنی شغلی و جلوگیری از مخاطرات شغلی تشویق کنند.
نقش سازمان در حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان
حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان، به‌عنوان یکی از مسئولیت‌های سازمان‌ها، بسیار مهم است. با توجه به اینکه حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان باعث افزایش کیفیت و بهره‌وری کارکنان، کاهش هزینه‌های بهداشتی و درمانی، حفظ پرسنل و خلق فضای کاری مثبت و پایدار می‌شود؛ هر سازمان باید تلاش کند تا برای کارکنان خود محیط کاری سالم و ایمن ایجاد کرده و به‌طور مداوم برای بهبود و به‌روزرسانی آن اقدام کند. در ادامه به اقدامات لازم سازمان‌ها برای حفظ سلامت و ایمنی کارکنان اشاره خواهیم کرد.
تدوین و اجرای سیاست‌ها و استانداردهای ایمنی
سازمان‌ها باید سیاست‌ها و استانداردهای ایمنی مناسبی را تدوین کرده و آنها را به‌طور منظم بررسی و به‌روزرسانی کنند. این سیاست‌ها و استانداردها باید به تمامی کارکنان سازمان توضیح داده شده و از رعایت آنها توسط کارکنان اطمینان حاصل شود.
ارائه آموزش‌های ایمنی
آموزش‌های ایمنی شامل نحوه استفاده از تجهیزات ایمنی، نحوه استفاده از مواد شیمیایی، حفظ ایمنی در محیط کار و … است.
اجرای بررسی‌های ایمنی
سازمان‌ها باید بررسی‌های ایمنی منظمی را برای شناسایی مخاطرات شغلی و ارزیابی راهکارهای جلوگیری از آنها انجام دهند.
ارائه تجهیزات ایمنی
سازمان‌ها باید تجهیزات ایمنی لازم برای حفظ سلامت و ایمنی کارکنان خود را فراهم کنند. تجهیزات ایمنی باید با توجه به نوع فعالیت و خطرات موجود در محیط کار تعیین شده و در صورت نیاز به‌روزرسانی شوند.
نظارت بر سلامت کارکنان
سازمان‌ها باید به‌طور منظم بر سلامت کارکنان خود نظارت داشته باشند. در این زمینه می‌توان به انجام آزمایش‌های پزشکی دوره‌ای، ارائه آموزش‌های بهداشتی و پیشگیرانه اشاره کرد. همچنین می‌توان از نظارت‌هایی مانند بررسی وضعیت ایمنی و بهداشتی محیط کار و بررسی شرایط آب‌و‌هوایی و فعالیت‌های کاری برای تشخیص خطرات مرتبط با سلامت کارکنان استفاده کرد.
سازمان‌ها باید از اهمیت حفظ سلامت و ایمنی کارکنان خود آگاه باشند و برنامه‌های مناسبی برای بهبود سلامت و ایمنی کارکنان خود تدوین و اجرا کنند. اینکه سازمان‌ها به‌طور مداوم از اهمیت حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان خود آگاه باشند و برنامه‌های مناسبی برای آموزش، بررسی و پیشگیری از مخاطرات شغلی داشته باشند، می‌تواند از وقوع حوادث کاری جلوگیری کرده و بهبود کیفیت و بهره‌وری کارکنان را تضمین کند.
برای آشنایی بیشتر در این مورد، پیشنهاد می‌شود مقالهٔ اصول ایمنی در محیط کار را مطالعه فرمایید.
استفاده از روش‌های جدید در سلامت و ایمنی شغلی
به دلیل تغییرات روزافزون در فناوری و شیوه‌های کاری، روش‌های جدیدی در حوزه سلامت و ایمنی شغلی پدید آمده‌اند که به‌منظور حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
از جمله استفاده از سیستم‌های هوشمند به منظور تشخیص مشکلات و خطرات در محیط کار و ارائه راهکارهایی برای حل و فصل آنها؛ همچنین استفاده از ربات و هوش مصنوعی برای حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان. با توجه به تغییرات روزافزون در فناوری و روش‌های کاری، ریسک‌های جدیدی نیز در محیط کار به وجود آمده است. برای مقابله با این ریسک‌ها، برخی سازمان‌ها در حال ارزیابی و بررسی استفاده از ربات و هوش مصنوعی هستند.
نتیجه‌گیری
حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان، بسیار مهم بوده و سازمان‌ها باید نقش اساسی در این زمینه ایفا کنند. سلامت و ایمنی شغلی باید به‌عنوان یک اولویت مهم در سازمان‌ها در نظر گرفته شود. برای حفظ سلامت و ایمنی‌کارکنان، سازمان‌ها باید:
- سیاست‌ها و استانداردهای ایمنی مناسبی را تدوین کنند.
- آموزش‌های ایمنی لازم را ارائه دهند.
- بررسی‌های ایمنی منظمی را برای شناخت مخاطرات شغلی انجام دهند.
- تسهیلات و تجهیزات ایمنی لازم را فراهم کرده و به‌طور منظم بر سلامت کارکنان خود نظارت داشته باشند.
اجرا و رعایت قوانین ایمنی و بهداشت محیط کار می‌تواند به صورت قابل توجهی در بهبود سلامت و ایمنی کارکنان و بهبود کیفیت محیط کار موثر باشد.
بهترین روش برای اجرا و رعایت قوانین ایمنی و بهداشت محیط کار ایجاد فرهنگ ایمنی در سازمان است.
این فرهنگ ایمنی باید توسط مدیران و کارکنان به‌صورت همزمان اجرا شود. به‌عنوان مثال، باید به کارکنان توضیح داده شود که چرا حفظ سلامت و ایمنی در محیط کار اهمیت دارد و چگونه می‌توانند به این هدف کمک کنند.
همچنین، کارکنان نیز باید به آموزش‌های ایمنی توجه کرده و از تجهیزات و تسهیلات ایمنی در محیط کار استفاده کنند. همکاری بین سازمان و کارکنان، بهبود سلامت و ایمنی کارکنان را تضمین کرده و از وقوع حوادث کاری جلوگیری می‌کند.
از طرفی مدیران باید به کارکنان خود اجازه دهند تا در مورد مشکلات سلامتی و ایمنی خود در محیط کار با آنها صحبت کنند. مدیران نیز در راستای سلامت و ایمنی شغلی کارکنان باید برای رفع مشکلات سلامتی و ایمنی آنها تلاش کنند.
همکاری مدیران و کارکنان در رفع مشکلات سلامت و ایمنی شغلی می‌تواند به افزایش ایمنی کارکنان و کاهش تعداد حوادث و بیماری‌های مرتبط با محیط کار منجر شود. گذشته از آن با همکاری و هماهنگی در اجرای سیاست‌های ایمنی و بهداشتی، می‌توان به کاهش هزینه‌های بهداشتی و درمانی، کاهش تعطیلی‌های ناشی از بیماری‌ها و حوادث، و بهبود بهره‌وری کارکنان نیز دست یافت.
